15--ΤΥΧΙΚΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2002
15
Το
κείμενο τής κυριακής προσευχής είναι υπόδειγμα λιτότητας, περιεκτικότητας και
ευθυβολίας. Περιλαμβάνει: α) μια επίκληση προς τον Θεό, εκφρασμένη με την πτώση
τής επίκλησης, την κλητική, με την οποία και αρχίζει: Πάτερ ημών... β) τρεις
ευχές / επιθυμίες, εκφρασμένες με τριτοπρόσωπους μονολεκτικούς τύπους τής
κατεξοχήν τροπικής έγκλισης, τής Προστακτικής: αγιασθήτω - ελθέτω - γενηθήτω...
και γ) τρία αιτήματα / παρακλήσεις, εκφρασμένα με τους κατεξοχήν τύπους
Προστακτικής, τους τύπους τού β’ προσώπου: δος - άφες - μη εισενέγκης, αλλά
ρύσαι...
Κάθε
ευχή και κάθε αίτημα εξειδικεύεται (η εξειδίκευση αποτελεί έναν άλλο κεντρικό
μηχανισμό τής γλώσσας) με τα πιο άμεσα και απαραίτητα στοιχεία. Οι τρεις ευχές
μ’ ένα ομοιόμορφο ονοματικό υποκείμενο: αγιασθήτω το όνομά σου, ελθέτω η βασιλεία σου, γενηθήτω το θέλημά σου. Τα τρία αιτήματα με δύο
συμπληρώματα (προσώπου και πράγματος) στο κάθε ρήμα τους: δος ημίν τον άρτον, άφες ημίν τα οφειλήματα ημών, μη εισενέγκης ημάς εις πειρασμόν και ρύσαι ημάς από τού πονηρού (εις πειρασμόν και από
τού πονηρού είναι εμπρόθετα συμπληρώματα / αντικείμενα).
Περαιτέρω,
λιτή πάντοτε, εξειδίκευση γίνεται με ελάχιστες αναφορές τόπου, χρόνου και τρόπου:
πάτερ ημών ο εν τοις ουρανοίς
(εξειδίκευση τόπου), γενηθήτω το θέλημά σου ως εν ουρανώ και επί τής γης
(εξειδίκευση τόπου), δος ημίν σήμερον τον άρτον ημών τον επιούσιον (εξειδίκευση
χρόνου), άφες ημίν τα οφειλήματα ημών ως
και ημείς αφίεμεν τοις οφειλέταις ημών (εξειδίκευση τρόπου).
Το
περιεχόμενο τού κειμένου κλιμακώνεται νοηματικά: προηγούνται οι ευχές και
ακολουθούν τα αιτήματα. Ξεκινάει με ό,τι αναφέρεται στον ίδιο τον Θεό, για να
περάσει μετά στα αιτήματα. Κι εδώ κλιμάκωση, από τα υλικά στα πνευματικά
αιτήματα: τα προς το ζην άφεση
αμαρτιών προστασία από τον πειρασμό.
Γλωσσικά σε όλο το κείμενο κυριαρχεί και προβάλλεται το ρήμα: αγιασθήτω ελθέτω
γενηθήτω, δος άφες μη εισενέγκης
ρύσαι. Κυριαρχούν και προτάσσονται οι ευχές και τα αιτήματα. Η
εξειδίκευσή τους επιτάσσεται, τα υποκείμενα δηλαδή και τα αντικείμενά τους (με
εξαίρεση το αντικείμενο τού δος).
Συμπέρασμα.
Το κείμενο τής κυριακής προσευχής είναι ένα κείμενο που θα μπορούσε, με
επικοινωνιακά - γλωσσικά κριτήρια, να χαρακτηρισθεί ως «ιδανικό». Είναι λιτό,
γιατί περιορίζεται σε βασικές πληροφοριακές δομές (επίκληση ευχές
αιτήματα), σε εξίσου βασικές εξειδικευτικές πληροφορίες (ονοματικά
υποκείμενα στις ευχές διπλά ονοματικά
συμπληρώματα στα αιτήματα) και σε ελάχιστες εξειδικεύσεις χρόνου, τόπου και
τρόπου. Με μια εντυπωσιακή οικονομία γλωσσικών μέσων στο κείμενο χρησιμοποιείται μόνο Προστακτική,
με εξαίρεση τη μοναδική διαπιστωτική ρηματική δήλωση, την Οριστική αφίεμεν επιτυγχάνεται μια ουσιαστική, καίρια και
γνήσια μορφή επικοινωνίας, χωρίς ρητορείες, επιτηδεύσεις και περιττό λεκτικό
φόρτο. Η συμμετρία και η έντονα αισθητή επανάληψη των ίδιων συντακτικών και
μορφολογικών δομών (το γνωστό φαινόμενο τού «παραλληλισμού»), που φάνηκε ελπίζω
έστω και αμυδρά στη σύντομη ανάλυσή μας, εξασφαλίζει στο κείμενο τής κυριακής
προσευχής αίσθηση ρυθμού και μέτρου (που δεν θίξαμε εδώ), γεγονός που οδηγεί
στην εύκολη πρόσληψη και μνημονική ανάκληση τού κειμένου. Πρόκειται για ένα
θαυμαστό, τέλειο στην απλότητα και τη βαθύτητά του κείμενο, που δείχνει
ανάγλυφα την εκφραστική δύναμη, στην οποία μπορεί να φθάσει η γλώσσα τού
ανθρώπου, απόρροια τής ιδιότητας που μοιράζεται «κατά χάριν» ο άνθρωπος με τον
Θεό, απόρροια τού πνεύματος.
Οι παρατηρήσεις του Καθηγητή δεν είναι
βέβαια θεολογικού χαρακτήρα ούτε αγγίζουν τις πνευματικές διαστάσεις του
θαυμάσιου αυτού κειμένου, που βγήκε από το ίδιο το στόμα του Κυρίου. Όπως ο
ίδιος ομολογεί, δεν έχει «τον επιστημονικό θεολογικό οπλισμό» για να ερμηνεύσει
«το βαθύτερο περιεχόμενο, το δογματικό νόημα και τη σημασία» του ιερού αυτού
κειμένου. Όμως ο θαυμασμός που εκφράζει για το περιεχόμενο της προσευχής, και
μάλιστα για τον λιτό της τρόπο, είναι προφανής
Στο επόμενο τεύχος θα παρουσιάσουμε μια
ανάλυση της Κ. Π. παρουσιάζοντας το πνευματικό μήνυμα του ιερού κειμένου και
σημεία που πρέπει να προσεχθούν ιδιαίτερα από τους πιστούς του Κυρίου.
