ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΥΧΙΚΟΣ
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ-2011
Έθιμα και Ψέματα
Σε φάτνη, αλλά όχι σε στάβλο.
Για άλλη μια φορά θα ακουστούν τα κάλαντα τις μέρες των Χριστουγέννων, από παιδιά και χορωδίες. Μέσα σε πλαίσιο εντελώς ξένο από το μεγάλο γεγονός της σκήνωσης του Μονογενούς Υιού του Θεού μεταξύ των ανθρώπων, Εκείνος θα σκιαστεί πίσω από κάθε μορφής έθιμα και μύθους, που παραδοσιακά ή σκόπιμα έχουν εισαχθεί με μοναδικό σκοπό ΝΑ ΒΓΑΛΟΥΝ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΟ ΑΠΟ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ! Ένας από τους πιο γνωστούς μύθους είναι ότι ο Χριστός γεννήθηκε μέσα σε στάβλο ή σπήλαιο, που χρησιμοποιούσαν για να κατοικούν ζώα. Ο «Τ» και άλλη φορά έγραψε γι’ αυτό το παραμύθι, βάζοντας τα πράγματα στη θέση τους. (Βλ. Δεκ. 1986). Στο κείμενο που ακολουθεί εξετάζουμε το θέμα πιο αναλυτικά. |
Σε φάτνη, αλλά όχι σε στάβλο.
Για άλλη μια φορά θα ακουστούν τα κάλαντα τις μέρες των Χριστουγέννων, από παιδιά και χορωδίες. Μέσα σε πλαίσιο εντελώς ξένο από το μεγάλο γεγονός της σκήνωσης του Μονογενούς Υιού του Θεού μεταξύ των ανθρώπων, Εκείνος θα σκιαστεί πίσω από κάθε μορφής έθιμα και μύθους, που παραδοσιακά ή σκόπιμα έχουν εισαχθεί με μοναδικό σκοπό ΝΑ ΒΓΑΛΟΥΝ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΟ ΑΠΟ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ! Ένας από τους πιο γνωστούς μύθους είναι ότι ο Χριστός γεννήθηκε μέσα σε στάβλο ή σπήλαιο, που χρησιμοποιούσαν για να κατοικούν ζώα. Ο «Τ» και άλλη φορά έγραψε γι’ αυτό το παραμύθι, βάζοντας τα πράγματα στη θέση τους. (Βλ. Δεκ. 1986). Στο κείμενο που ακολουθεί εξετάζουμε το θέμα πιο αναλυτικά. |
Η σκηνή της γέννησης
Γνωρίζουμε όλοι πώς παριστάνεται η σκηνή της Γέννησης. Η Μαρία, ο Ιωσήφ και το βρέφος Ιησούς σε ένα στάβλο περιτριγυρισμένοι από βρόμικα ζώα, ποιμένες και τρεις σοφούς μάγους. Η ιστορία επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο τα Χριστούγεννα σε πολλές παιδικές παραστάσεις. Ο Ιωσήφ και η Μαρία έφθασαν στη Βηθλεέμ το βράδυ της γέννησης, ο Ιωσήφ οδήγησε τη γυναίκα του στο πανδοχείο αλλά έμαθε πως δεν υπήρχε χώρος–εκτός από ένα στάβλο...
Αλλά είναι σωστή αυτή η σκηνή; Η προσεκτική ανάγνωση του κειμένου της Καινής Διαθήκης και των αρχαιολογικών στοιχείων δείχνει ότι χρειάζεται αναθεώρηση.
Να πώς αποδίδει την ιστορία της Γέννησης η ΝΔΜ της Βιβλικής Εταιρείας: «Ανέβηκε κι ο Ιωσήφ από τη Ναζαρέτ, πόλη της Γαλιλαίας, στην Ιουδαία, για να απογραφτεί στην πόλη Δαβίδ, που ονομάζεται Βηθλεέμ, γιατί καταγόταν από την οικογένεια και τη γενιά του Δαβίδ. Είχε μαζί του και τη Μαριάμ, τη μνηστή του, η οποία ήταν έγκυος. Τον καιρό που αυτοί ήταν εκεί, ήρθε η ώρα της Μαριάμ να γεννήσει, και γέννησε τον γιο της τον πρωτότοκο». Όπως βλέπουμε, ως εδώ, δεν υπάρχει καμία αναφορά για στάβλο, ούτε πανδοχέα, ούτε καμία σχετική συζήτηση! Ατυχώς, όμως, η μετάφραση αυτή στη συνέχεια ξεφεύγει από το ιερό κείμενο και ακολουθεί τον μύθο... Τι συνέβη πραγματικά;
Η οικογένεια του Δαβίδ
Ο Λουκάς λέει στο 2/β/3 ότι ο Ιωσήφ, που ήταν απόγονος του βασιλιά Δαβίδ, ταξίδεψε στον τόπο καταγωγής του μαζί με τη Μαρία για να συμμετέχουν σε μια απογραφή. Στην αρχαία Ανατολή, οι ιστορικές μνήμες ήταν μακρές και η σύνδεση της ευρύτερης οικογένειας με την ιδιαίτερη πατρίδα ήταν σημαντική. Όταν ο Ιωσήφ παρουσιάστηκε στη Βηθλεέμ και είπε: «Εγώ είμαι ο Ιωσήφ, γιος του Ηλί, γιος του Ματθάτ, γιος του Λευί» (Λουκ. 3/γ/23-24), προφανώς κάποιος συγγενής στην πόλη πρόσφερε χώρο στον ίδιο και την οικογένειά του. Μάλιστα ο Ιωσήφ δεν ήταν από μια απλή οικογένεια αλλά είχε βασιλική καταγωγή από τη γενεαλογική γραμμή του Δαβίδ. Αν και οι εβραϊκές Γραφές ονομάζουν ως πόλη Δαβίδ την Ιερουσαλήμ 43 φορές, η σύνδεση της Βηθλεέμ με τον αρχαίο βασιλιά ήταν τόσο ισχυρή ώστε συνέχισε να είναι γνωστή ως «πόλη Δαβίδ» ακόμη και στην εποχή της Καινής Διαθήκης (Λουκ. 2/β/4,11).
Η εγκυμοσύνη της Μαρίας ήταν επίσης σημαντική. Στην αρχαία Ανατολή, ο τοκετός ήταν γεγονός σημαντικό για την κοινότητα. Θα ήταν αδιανόητο για το λαό της Βηθλεέμ να αδιαφορήσει για την έγκυο Μαρία, πόσο μάλλον όταν ήταν γυναίκα του Ιωσήφ από τη βασιλική οικογένεια του Δαβίδ. Αλλά και έτσι να ήταν, ο Λουκάς σημειώνει ότι μόλις πριν έξι μήνες η Μαρία είχε επισκεφτεί εκεί κοντά το συγγενικό σπίτι της Ελισσάβετ, «εις την ορεινήν εις πόλιν Ιούδα» (Λουκ. 1/α/39). Αν η Βηθλεέμ ήταν τόσο αφιλόξενη, ο Ιωσήφ μπορούσε να πάρει τη Μαρία και να πάει κοντά τους. Εξάλλου, όπως προκύπτει από το κείμενο του Λουκά, ο Ιησούς δεν γεννήθηκε μόλις πήγαν εκεί, αλλά «ενώ ήσαν εκεί» ήδη για κάποιο διάστημα, και συνεπώς υπήρχε χρόνος για να φροντίσουν από πριν κατάλληλα για τη γέννηση του βρέφους (Λουκ. 2/β/6).
Βλέποντας λοιπόν όλα τα δεδομένα στο σύνολό τους, είναι εντελώς απίθανο ο Ιωσήφ και η Μαρία να είχαν για να μείνουν μόνο τον στάβλο του πανδοχείου, κάτι που έτσι κι αλλιώς δεν αναφέρει διόλου η ιερή αφήγηση.
«Μακριά σε μια φάτνη»
Με τα παραπάνω λόγια αρχίζει ένας γνωστός δυτικός χριστουγεννιάτικος ύμνος [Away in a manger,/ No crib for His bed/ The little Lord Jesus/ Laid down His sweet head...] που έχει μεταφραστεί και στα ελληνικά ως “Μακριά σε μια φάτνη, στη Βηθλεέμ...».
Αφού, όμως, όπως είδαμε, δεν υπάρχει ζήτημα στάβλου για τη γέννηση του Χριστού, γιατί συνδέθηκε πάντα ένας στάβλος με την ιστορία της γέννησης; Προφανώς λόγω της κεντρικής θέσης που έχει η «φάτνη» στην διήγηση (Λουκ. 2/β/7,12,16). Ίσως στο δικό μας βιωτικό πλαίσιο, μια φάτνη κανονικά δε μπορεί να βρίσκεται μέσα σε ένα σπίτι. Ωστόσο, επί χιλιάδες χρόνια –αλλά και σήμερα ακόμα σε πολλά μέρη του κόσμου–, οι φάτνες ανήκουν στα οικιακά αντικείμενα.
Όσο και αν φαίνεται παράξενο σε όσους ζουν σε πόλεις, στη Βίβλο αναφέρονται ζώα που φυλάσσονταν μέσα σε σπίτια. Για παράδειγμα, μια γυναίκα είχε στο σπίτι της ένα μοσχάρι για πάχυνση,1 και όταν ο Ιεφθάε ορκίστηκε να θυσιάσει το πρώτο που θα έβγαινε από την πόρτα του σπιτιού του, προφανώς κάποιο ζώο είχε στο νου του, γεγονός που ταίριαζε απόλυτα με όσα ίσχυαν τότε στην Εγγύς Ανατολή.2
Οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει φάτνες σκαλισμένες σε πέτρα ή χτισμένες στα ισόγεια πολλών κατοικιών από τους βιβλικούς χρόνους. Οι ιστορικοί και ανθρωπολόγοι έχουν παρατηρήσει ότι η πρακτική διατήρησης κάποιων ζώων στο σπίτι υπάρχει παντού. Ενώ τα κοπάδια έμεναν σε στάνες στα λιβάδια (Λουκ. 2/β/8), τα πολύτιμα ή ευαίσθητα ζώα (πουλερικά, βόδια, γαϊδούρια, ή πρόβατα και κατσίκες που εγκυμονούσαν) τα έμπαζαν τη νύχτα σε ένα δωμάτιο στο ισόγειο του σπιτιού. Αυτό τα προστάτευε από ζημιά και εμπόδιζε την κλοπή, ενώ τα ζώα πρόσθεταν επίσης συμπληρωματική θερμότητα για τις κρύες νύχτες με το σώμα και την κοπριά τους. Τέλος, ήταν εύκολη η πρόσβαση σε αυτά (π.χ. άρμεγμα για το γάλα της οικογένειας, αβγά κ.λπ.). Το πρωί έβγαζαν πάλι τα ζώα έξω από το σπίτι. Η Μαρία, λοιπόν, γέννησε τον Ιησού και Τον ξάπλωσε μέσα σε φάτνη, αλλά αυτό το έκανε μέσα σε ένα σπίτι.
Στο πανδοχείο (;)
Γιατί, λοιπόν, γίνεται λόγος για "πανδοχείο" που ήταν υπερπλήρες – εξ ου και χρειάστηκε να χρησιμοποιηθεί η φάτνη; Στο Λουκ. 2/β/7 η ΝΔΜ που αναφέραμε στην αρχή, λέει: «Δε βρήκαν μέρος στο πανδοχείο», αλλά το αρχαίο κείμενο δεν λέει τέτοια πράγματα. Λέει μόνο ότι δεν υπήρχε διαθέσιμος χώρος (τόπος) στο κατάλυμμα (καταλύματι).
Η ελληνική λέξη «κατάλυμα» που σε αυτό το στίχο μεταφράζεται ΛΑΘΟΣ ως «πανδοχείο», χρησιμοποιείται άλλη μία φορά στην Καινή Διαθήκη. (Στο Λουκ. 22/κβ/11 και στην παράλληλη περικοπή Μάρκ. 14/ιδ/14). Η λέξη δεν περιγράφει κανένα ΄΄πανδοχείο΄΄ αλλά το ΄΄ανώγειο΄΄ ή ΄΄υπερώο΄΄ ενός σπιτού, όπου έγινε ο Τελευταίος Δείπνος. Μάλιστα η ΝΔΜ και στα δύο αυτά χωρία δεν μεταφράζει το «κατάλυμα» ως ΄΄πανδοχείο΄΄ –όπως κάνει στη διήγηση της γέννησης– αλλά ως «δωμάτιο»!!! Συνεπώς η λέξη μπορεί κάλιστα και πιο σωστά να μεταφραστεί ως “δωμάτιο [υποδοχής]”, “αίθουσα” ή “ξενώνας”, όπως έχει γίνει σε άλλες μεταφράσεις.3
Αν ο Λουκάς ήθελε να κατανοήσουμε το «κατάλυμα» της ιστορίας των Χριστουγέννων ως κάποιο είδος ξενοδοχείου, ήξερε τον σωστό όρο που έπρεπε να χρησιμοποιήσει, όπως το έκανε στην παραβολή του Καλού Σαμαρείτη, όπου ο ημιθανής τραυματίας φέρθηκε σε «πανδοχείον» και φροντίστηκε από τον «πανδοχέα» (Λουκ. 10/ι/34-35). Ο Λουκάς ξέρει και χρησιμοποιεί κατάλληλα δύο εντελώς διαφορετικούς όρους: α/ «κατάλυμα» στη διήγηση της γέννησης και β/ «πανδοχείον» στην παραβολή του Καλού Σαμαρείτη.
Άρα όταν ο Λουκάς γράφει ότι δεν υπήρχε χώρος «εν τω καταλύματι», εννοεί ότι στο συγκεκριμένο σπίτι όπου είχαν καταλύσει ο Ιωσήφ και η Μαρία, το δωμάτιο υποδοχής είχε καταληφθεί και από άλλους, ώστε να μην είναι πλέον κατάλληλος «τόπος» για τον τοκετό της Μαρίας. Μη έχοντας άλλη επιλογή, η γέννα έγινε σε ένα χώρο του ισογείου –όπου για κάποιες ώρες έβαζαν και ζώα– γι’ αυτό υπήρχε εκεί η φάτνη, που ήταν ό,τι πιο κατάλληλο για να τοποθετήσουν προσωρινά ένα μωρό, όπως και σήμερα βάζουν τα βρέφη σε μωρουδιακά καλάθια. Έτσι κι αλλιώς όμως ο Χριστός γεννήθηκε μέσα σε σπίτι και όχι σε στάβλο.
Και το σπήλαιο;
Μα ούτε για σπήλαιο γίνεται λόγος στην Καινή Διαθήκη. Όλα τα σχετικά, όπως τα ελληνικά κάλαντα και η βυζαντινή ύμνογραφία περί σπηλαίου, στηρίζονται αποκλειστικά και μόνο σε ΑΠΟΚΡΥΦΑ ευαγγέλια...
Ενώ λοιπόν τα παιδιά θα τραγουδούν μεθαύριο «Εν τω σπηλαίω τίκτεται...», θα ξέρετε ότι κανένα σπήλαιο δεν μνημονεύεται στην Καινή Διαθήκη, ούτε από τον Λουκά ούτε από άλλον Ευαγγελιστή. Με ειλικρίνεια ομολογεί ο κ. Νίκος Ζίας στην ιστοσελίδα της Μητροπόλεως Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού:
«Η Γέννηση τοποθετείται μέσα σε σπήλαιο, στοιχείο που δεν προέρχεται από τα Ευαγγέλια, αλλά την παράδοση που ξεκινάει μεν από το απόκρυφο το λεγόμενο Πρωτοευαγγέλιο του Ιακώβου (κεφ. XVII) "και εύρε σπήλαιον εκεί και εισήγαγε αυτήν" (C. Tischendorf, Ευαγγέλια Απόκρυφα, εκδ. οίκος Σπανού, σελ. 32) αλλά την παίρνει ο Ορθόδοξος θεολογικός στοχασμός (Ιουστίνος ο φιλόσοφος και μάρτυς) και την καθιερώνει η υμνογραφία με τον Ρωμανό "και η γη το σπήλαιον τω απροσίτω προσάγει" (Κοντάκιον), και τους άλλους Υμνωδούς των Χριστουγέννων...»4
Συμπεράσματα
Ο Ιησούς, λοιπόν, δεν γεννήθηκε στο στάβλο ενός ξενοδοχείου / πανδοχείου, αλλά σε ένα σπίτι, κοντά σε μια ευγενική οικογένεια, αν και χρειάστηκε να φιλοξενηθεί για λίγο στο χώρο που προοριζόταν για τα οικόσιτα ζώα και να τοποθετηθεί στη φάτνη του σπιτιού εκείνου, που ήταν το καταλληλότερο για τη στιγμή εκείνη σκεύος.
Όταν οι ποιμένες επισκέφθηκαν το βρέφος Ιησού, το σημάδι που τους είχε δώσει ο άγγελος δεν ήταν “ένα βρέφος μέσα σε ένα στάβλο” αλλά «θέλετε ευρεί βρέφος εσπαργανωμένον, κείμενον εν τη φάτνη» (εδ. 2/β/12), όπως και ακριβώς έγινε.
Ο Θεός Πατέρας φρόντισε ώστε ο Υιός Του να γεννηθεί σε αυτόν τον κόσμο περιβαλλόμενος από μια οικογένεια. Και ο επίγειος “πατέρας” Ιωσήφ μερίμνησε, όπως θα έκανε κάθε άλλος καλός πατέρας –ο Ιωσήφ ήταν υπόδειγμα καλού πατέρα– να έχει η γυναίκα του την καλύτερη δυνατή βοήθεια και περιποίηση στον τοκετό της. Δεν είναι δίκαιο ούτε λογικό να σκέφτεται κανείς για τους επίγειους γονείς του Ιησού σαν απερίσκεπτους νέους που δεν γνώριζαν τι έπρεπε να κάνουν σε τέτοια περίπτωση. Αντίθετα, και μόνο το γεγονός ότι η Μαρία είχε έτοιμα μαζί της σπάργανα με τα οποία «εσπαργάνωσεν αυτόν» (Λουκ. 2/β/7) αποδεικνύει πέραν των άλλων τη βάση των λεγομένων μας.
Όλα τα άλλα, όπως η ταυτόχρονη παρουσία των μάγων μαζί με τους ποιμένες κατά τη σκηνή της προσκύνησης και άλλα πολλά, είναι τουλάχιστον φαιδρά και οπωσδήποτε έξω από την αλήθεια της Αγίας Γραφής. |
------------------------------------
Πηγές
Διαβάστε περισσότερα άρθρα στο Bible Archaeology.org
Kenneth, Bailey, “The Manger and the Inn: The Cultural Background of Luke 2:7", Theological Review of the Near East School of Theology Vol. 2, No. 2 (1979): 33-44.
Kenneth Bailey, Jesus Through Middle Eastern Eyes: Cultural Studies in the Gospels. (Downers Grove : Inter-Varsity, 2008).
Larry Stager, “The Archaeology of the Family in Ancient Israel
Yizhar Hirschfeld, The Palestinian Dwelling in the Roman-Byzantine Period (Jerusalem: Franciscan Press, 1995).
Σημειώσεις
1. «Είχε δε η γυνή παχύ δαμάλιον εν τη οικία• και έσπευσε και έσφαξεν αυτό• και λαβούσα άλευρον, εζύμωσε και έψησεν άζυμα εξ αυτού» (Α~ Σαμ. 28/κη/24).
2. «Ό,τι εξέλθη εκ των θυρών του οίκου μου εις συνάντησίν μου, όταν επιστρέφω εν ειρήνη από των υιών Αμμών, θέλει είσθαι του Κυρίου, και θέλω προσφέρει αυτό εις ολοκαύτωμα» (Κριτ. 11/ια/31).
3. Πρβλ. Δεληκωστόπουλος, Σωτηρόπουλος, Ψαρουδάκης, κ.ά.
4. www.imkby.gr/christmas/icons/icon_nativity.htm
ΠΡΟΣΘΗΚΗ
Μετά τη δημοσίευση του παραπάνω άρθρου, ανακαλύψαμε στο διαδίκτυο σχετικό άρθρο του κ. Ιωάννη Καραβιδόπουλου που είναι καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΒΗΜΑ (24-12-2000) και επιβεβαιώνει τις παραπάνω θέσεις του «Τ».
Μπορείτε να το διαβάσετε στην ιστοσελίδα: http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=129143&wordsinarticle=%CF%84%CE%B1%3b%CE%B6%CF%8E%CE%B1%3b%CF%84%CE%B7%CF%82%3b%CF%86%CE%AC%CF%84%CE%BD%CE%B7%CF%82
“”””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””ΣΥΣΤΗΝΟΥΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "ΤΥΧΙΚΟΣ" -- WWW.TYXIKOS.GR
ΚΑΙ ΤΟ BLOG "ΝΕΑ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΑ" -- HTTP://NEAKAIPALAIA.BLOGSPOT.COM
